Καστοριά, η αρχόντισσα του Βορρά

Καθρεφτίζει με αυταρέσκεια την όψη της στα ήσυχα νερά της λίμνης Ορεστιάδας, κι εκείνα αντανακλούν την γοητεία και την αρχοντιά της, εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Η Καστοριά είναι μια από τις πιο όμορφες και παραδοσιακές ελληνικές πόλεις και ένα σπάνιο ιστορικό μνημείο για ολόκληρη την Ελλάδα. Τα πλούσια προϊστορικά ευρήματα στον λιμναίο οικισμό του Δισπηλιού και στο Αρμενοχώρι αποδεικνύουν την ιστορία της στο βάθος των αιώνων. Υπάρχουν διάφορες εικασίες για το πώς απέκτησε το όνομά της, κάποιοι πιστεύουν ότι το οφείλει στο μικρό τρωκτικό τον κάστορα, η φίνα γούνα του οποίου την καθιέρωσε, από τον 17ο αιώνα, ως το κέντρο της ελληνικής γουνοποιίας. Άλλοι δε, ότι πήρε το όνομά της από τον μυθικό μακεδόνα ήρωα Κάστορα, γιο του Δία και θνητό αδελφό του αθάνατου Πολυδεύκη.

Η Καστοριά είναι ιδανική για περιπλάνηση κάθε εποχή του χρόνου. Είναι απόλαυση μια βόλτα στις γειτονιές της και στις όχθες της λίμνης ό,τι καιρό κι αν κάνει, είτε με χαμηλές θερμοκρασίες τυλιγμένοι σ’ ένα ζεστό γούνινο παλτό (αν δεν έχετε, ευκαιρία να αγοράσετε, στην πόλη της γούνας βρίσκεστε), ή με την λιακάδα της άνοιξης και του καλοκαιριού. Η μαγεία και η γοητεία που αποπνέει η αρχόντισσα της λίμνης είναι μοναδική.

Περιτριγυρισμένη από τα ασύλληπτης ομορφιάς ορεινά τοπία που δημιουργούν ο Γράμμος και το Βίτσι, η Καστοριά είναι χτισμένη στον λαιμό μιας μικρής χερσονήσου, στη δυτική όχθη της λίμνης. Απέχει 510χλμ. από την Αθήνα και 210 χλμ. από την Θεσσαλονίκη. Στην Καστοριά μπορείτε να φτάσει κανείς οδικώς και με αεροπλάνο, καθώς η πόλη συνδέεται όλο το χρόνο αεροπορικώς με την Αθήνα. Το αεροδρόμιο απέχει 10 χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης.

Στα χρόνια του Βυζαντίου, η Καστοριά αποκτά μεγαλοπρέπεια και αίγλη, όταν ο Ιουστινιανός Α’ οχυρώνει την πόλη με ισχυρό φρούριο, και της δίνει το όνομα Ιουστινιανούπολη. Η πόλη γίνεται πολιτιστικό, οικονομικό και στρατιωτικό κέντρο. Από τον 9ο αιώνα άρχισαν να χτίζονται οι περίφημες βυζαντινές εκκλησιές, ενώ η τέχνη της βυζαντινής αγιογραφίας έφτασε στην ακμή της τον 13ο και 14ο αιώνα. Κομψοτεχνήματα της βυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής είναι οι πάνω από 80 βυζαντινές αλλά και νεότερες εκκλησίες που βρίσκονται διάσπαρτες στις γραφικές γειτονιές της. Αξίζει να επισκεφθεί κανείς το ναό του Ταξιάρχη της Μητροπόλεως, του 9ου αιώνα, με υπέροχες τοιχογραφίες, τη Μονή της Παναγίας της Μαυριώτισσας -με τις εξωτερικές τοιχογραφίες- από τα χρόνια του Αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄ Κομνηνού και τον περίφημο ναό του Αγίου Στεφάνου, με τον πρωτότυπο γυναικωνίτη αλλά και την επιβλητική σκηνή της Δευτέρας Παρουσίας με την παλαιότερη, χρονικά, ζωγραφική μετά την εικονομαχία.  

Δείγμα της υψηλής κοινωνικής και οικονομικής στάθμης της Καστοριάς και του ανώτερου βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της είναι, τα πανέμορφα αρχοντικά της. Ο πλούτος και η ευμάρεια που έφερε το γουνεμπόριο στην πόλη αποτυπώθηκε και διατηρείται μέχρι σήμερα στις κατοικίες που έκτισαν οι εύποροι και πολυταξιδεμένοι κάτοικοί της. Η αρχιτεκτονική των αρχοντικών κατοικιών είναι επηρεασμένη από τους ρυθμούς της Μακεδονίας και της βόρειας Ευρώπης. Τα αρχοντικά είναι συνήθως τριώροφα. Οι κάτω όροφοι και το ισόγειο είναι από πέτρα, ενώ οι πάνω όροφοι είναι ξυλόκτιστοι, με χαγιάτια, περίτεχνα ξύλινα μπαλκόνια και πλατιά υαλόφρακτα ανοίγματα για άφθονο φως.
Τα σπίτια των Καστοριανών είναι φιλόξενα, με χώρους ζεστούς, άνετους, πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο, τοιχογραφίες και φεγγίτες με τζάμια χρωματιστά. Στην πανέμορφη και γραφική αρχοντογειτονιά της Καστοριάς το Ντολτσό (ντολτσό σημαίνει γλυκό και η συνοικία πήρε το όνομα αυτό από την γλυκιά ζωή που έκαναν οι Καστοριανοί της περιοχής) που απλώνεται στην πλαγιά του λόφου και φτάνει ως τα νερά της λίμνης, «φιλοξενούνται» πολλά από τα κομψά αρχοντικά σπίτια της πόλης. Στην γραφική πλατεία της περιοχής υπάρχει το μοναδικό επισκέψιμο αρχοντικό του Νεράντζη Αϊβαζή, που από το 1975 λειτουργεί ως Λαογραφικό Μουσείο.

Εδώ, έχεις την αίσθηση ότι μπαίνεις στη μηχανή του χρόνου, πως ζεις και περιπλανιέσαι στους χώρους του σπιτιού, ακούς τις συνομιλίες των ενοίκων, αφουγκράζεσαι τα καθημερινά άγχη τους, μυρίζεις τις νοστιμιές που γεύονταν.  

Τα νερά της λίμνης μπορεί να μην έχουν πια κάστορες, ωστόσο φιλοξενούν γλάρους, ροδοπελεκάνους, σταχτόχηνες, βαλτόπαπιες, αλλά και πέρκες, πέστροφες, γουλιανούς, κυπρίνους, χέλια. Τα περισσότερα από αυτά τα ψάρια τα… συναντούμε μαγειρεμένα με δεκάδες συνταγές, σε εστιατόρια και ταβέρνες της πόλης. Ο «ταβάς», φαγητό φτιαγμένο με ψάρι «γουλιανό» ή «σαρμάδι» στο φούρνο με ντομάτα, πιπεριά και κρεμμυδάκι, ή «σαρμάδες», καθώς και γευστικότατες οι πίτες και τα εξαιρετικά τουρσιά είναι μερικές από τις ιδιαίτερες γεύσεις της περιοχής.

Στα χρόνια μας εξακολουθεί το εμπόριο της γούνας να κυριαρχεί, με βοηθούς στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, την εκμετάλλευση των δασικών πόρων και δύο γεωργικά προϊόντα, αναγνωρισμένα ως προϊόντα προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης, τα μήλα και τα φασόλια γίγαντες.

24 περίπου χιλιόμετρα από την Καστοριά βρίσκεται το χωριουδάκι Νόστιμο με το ηλικίας 20 εκατομμυρίων χρόνων Απολιθωμένο Δάσος. Στο δάσος υπάρχουν απολιθώματα τροπικών και υποτροπικών φυτών, κορμών από φοίνικες αλλά και θαλάσσια απολιθώματα, όπως μύδια, κοχύλια, δόντια καρχαρία.

Ενώ, απέναντι, από την πόλη της Καστοριάς, ακουμπά νωχελικά στις όχθες της λίμνης, το Δισπηλιό. Είναι ο αρχαιότερος λιμναίος οικισμός της Ευρώπης. Χρονολογείται περίπου στο 5.5οο πΧ, και τα ευρήματα δείχνουν ότι εδώ ζούσαν περίπου 3.000 άτομα σε ξύλινα σπιτάκια, δομημένα μέσα στη λίμνη, με κύριες ασχολίες τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Σήμερα ξύλινα σπιτάκια, αντίγραφα, αναπαριστούν πιστά την εικόνα της τότε εποχής.